Stan epidemii a siła wyższa

W dniu 20 marca 2020 r. oficjalnie wprowadzony został na obszarze Polski stan epidemii wirusa SARS-CoV-2.

Poniżej jakopliki do pobrania przesyłamydwa kluczowe akty prawne, rzutujące na sposób funkcjonowania przedsiębiorstw oraz proponowane wzorcowe zawiadomienie o sile wyższej przygotowane z myślą o umowach o roboty budowlane – do dalszego wykorzystania:

• specustawa z dnia 2 marca 2020 r. (pobierz),
• rozporządzenie z dnia 20 marca 2020 r. wprowadzające stan epidemii wirusa SARS-CoV-2 (pobierz),
• wzór zawiadomienia o sile wyższej (pobierz).

Sama specustawa to przede wszystkim możliwość polecenia pracownikowi wykonywania pracy zdalnej, dodatkowe uprawnienia dla rodziców dzieci do lat 8 z tytułu zamknięcia szkoły/przedszkola/żłobka. Ustawa nadaje również uprawnienia Radzie Ministrów do wydawania rozporządzeń, których skutkiem – istotnym z punktu widzenia przedsiębiorców – może być m.in.:

• czasowe ograniczenie określonych zakresów działalności przedsiębiorców;
• czasowa reglamentacja zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły;
• obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie;
• obowiązek poddania się kwarantannie;
• zakaz opuszczania miejsca kwarantanny;
• czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia;
• nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, terenów i obiektów;
• nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
• zakaz opuszczania strefy zero przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie;
• nakaz określonego sposobu przemieszczania się.

Istotną informacją dla podmiotów publicznych jest to, że do zamówień na usługi, dostawy lub roboty budowlane udzielanych w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii, nie stosuje się przepisów o zamówieniach publicznych. Nadto, do projektowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, w tym zmiany sposobu użytkowania, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nie stosuje się przepisów ustawy Prawo budowlane, o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Drugim z załączonych dokumentów, tj. rozporządzeniem z dnia 20 marca, wprowadzono kluczowe obowiązki pracownika, w zakresie składania oświadczeń, mających dokumentować przebywanie na kwarantannie. Wprowadza także (co do zasady) przymusową 14-dniową kwarantannę dla osób powracających z zagranicy. Póki co nakaz kwarantanny nie obejmuje jeszcze kierowców wykonujących przewóz drogowy w ramach międzynarodowego transportu drogowego, choć w przyszłości może się to zmienić. Jest to także najnowsza regulacja wyłączająca lub ograniczająca niektóre rodzaje działalności gospodarczej w dobie epidemii.

Przykładowe ograniczenia dotyczą następującej działalności (całkowity zakaz prowadzenia działalności):

1. Polegającej na przygotowywaniu i podawaniu posiłków i napojów gościom siedzącym przy stołach lub gościom dokonującym własnego wyboru potraw z wystawionego menu, spożywanych na miejscu, z wyłączeniem realizacji usług polegających na przygotowywaniu i podawaniu żywności na wynos lub jej przygotowywaniu i dostarczaniu oraz działalności restauracyjnej lub barowej prowadzonej w środkach transportu, wykonywanej przez oddzielne jednostki;
2. Związanej z organizacją, promocją lub zarządzaniem imprezami, takimi jak targi, wystawy, kongresy, konferencje, spotkania, włączając działalności polegające na zarządzaniu i dostarczaniu pracowników do obsługi terenów i obiektów, w których te imprezy mają miejsce;
3. Twórczej związanej z wszelkimi zbiorowymi formami kultury i rozrywki;
4. Związanej ze sportem, rozrywkowej i rekreacyjnej, w szczególności polegającej na prowadzeniu miejsc spotkań, klubów, w tym klubów tanecznych i klubów nocnych oraz basenów, siłowni, klubów fitness;
5. Związanej z projekcją filmów lub nagrań wideo w kinach, na otwartym powietrzu lub w pozostałych miejscach oraz działalności klubów filmowych;
6. Związanej z konsumpcją i podawaniem napojów;
7. Związanej z prowadzeniem kasyn, z wyłączeniem kasyn internetowych;
8. Handlu detalicznego w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m², z wyłączeniem, gdy przeważająca działalność polega na sprzedaży: (i) żywności, (ii) produktów kosmetycznych, (iii) artykułów toaletowych, (iv) środków czystości, (v) produktów leczniczych, (vi) wyrobów medycznych, (vii) środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, (viii) gazet, (ix) artykułów budowlanych lub remontowych, (x) artykułów dla zwierząt domowych, (xi) paliw, a także w takich obiektach prowadzenia działalności usługowej najemcom powierzchni usługowej, z wyłączeniem najemców, których przeważająca działalność polega na świadczeniu usług: medycznych, bankowych, ubezpieczeniowych, pocztowych, pralniczych lub gastronomicznych polegających jedynie na przygotowywaniu i dostarczaniu żywności oraz prowadzenia handlu detalicznego lub prowadzenia działalności usługowej na wyspach handlowych.

Istotne z punktu widzenia przedsiębiorców jest informowanie ich kontrahentów o wystąpieniu przeszkód w realizacji umowy wywołanych działaniem siły wyższej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku umów o dzieło i umów o roboty budowlane, gdzie obowiązek niezwłocznego zgłaszania przeszkód wynika wprost z Kodeksu (art. 634 kc i art. 651 kc). Niemniej – w przypadku umów budowlanych, najczęściej w umowach zastrzegany jest wprost 14-dniowy termin na zgłaszanie kontrahentowi wystąpienia przeszkody wywołanej siłą wyższą, co każdorazowo należy oczywiście zweryfikować.

Obecnie siła wyższa w zasadzie już występuje. Choć pojęcie „siły wyższej” nie zostało zdefiniowane w przepisach, uważa się za nią zdarzenie spełniające łącznie następujące przesłanki:

1. Zdarzenie zewnętrzne;
2. Zdarzenie niemożliwe lub prawie niemożliwe do przewidzenia;
3. Zdarzenie, którego skutkom nie można zapobiec.

Obecnie nie budzi wątpliwości twierdzenie, iż trwająca epidemia spełnia przesłanki uznania jej za siłę wyższą, która może rzutować na należyte wykonywania obowiązków umownych. Oczywiście nie oznacza to, iż w aktualnej sytuacji nie ponosi się w ogóle odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań. Musi bowiem między epidemią COVID-19, a skutkiem (niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania) istnieć związek przyczynowo – skutkowy. Fakt wystąpienia siły wyższej jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność będzie musiał zostać udowodniony przez dłużnika, tj. stronę powołująca się, że nie wykonała lub nienależycie wykonała swoje zobowiązanie z powodu siły wyższej.

Na obecnym etapie epidemii, nie zawsze u przedsiębiorców występują już jej skutki, np. brak pracowników. Niemniej, obecnie należałoby rekomendować ostrożnościowe zawiadamianie o wystąpieniu siły wyższej bądź to połączone z informacją o już występujących przeszkodach bądź też z informacją o przyszłych przeszkodach na dzień obecny już prawdopodobnych. Zwracamy już dziś uwagę, że wysyłanie pracowników na urlopy wypoczynkowe – choć podyktowane obawą o siłę wyższą, może być kwestionowane przez kontrahentów. Co do zasady urlopy takie są bowiem uprawnieniem przysługującym niezależnie od wystąpienia epidemii, zaś pracodawca nie powinien zgadzać się (i może się zgodnie z prawem nie zgodzić) na destabilizację pracy zakładu przez jednoczesne udzielenie większości pracownikom urlopu wypoczynkowego. Niemniej – wszelkie takie działania wymagały będą indywidualnej oceny przez pryzmat aktualnych uwarunkowań występujących w danym zakładzie.

Skutki pandemii COVID-19 w kontekście odpowiedzialności umownej mogą być daleko idące i prowadzić nawet do prób rozwiązywania umów. Najbardziej praktycznym i skutecznym rozwiązaniem może się okazać wypracowanie wzajemnego porozumienia między stronami, w tym ewentualna renegocjacja warunków umownych.

Ocenić także należy, iż uznanie pandemii COVID-19 jako siły wyższej będzie najprawdopodobniej nadużywane do obrony w przyszłych postępowaniach sądowych.